8.2.2. ශ්‍රී ලංකාවේ පරිසර පද්ධති පිළිබඳ අන්වේෂණය කරයි

• ශ්‍රී ලංකාව උතුරු නිරක්ෂීය නිවර්තන කලාපයට අයත් වන බැවින් ඉහළ උෂ්ණත්වයක් හා වර්ෂාපතනයක් සහිත දේශගුණයක් සහිත වීම.

• භෞමික පරිසර පද්ධති
• අභ්‍යන්තර තෙත්බිම් පරිසර පද්ධති
• වෙරළබඩ පරිසර පද්ධති

1. 1. 1. භෞමික පරිසර පද්ධති
         1. 1. වනාන්තර

– පහතරට වර්ෂා වනාන්තර

• වියළි මෝසම් වනාන්තර
• කඳුකර වනාන්තර
• කටු පඳුරු
  • • • 1. තෘණ භූමි

– සැවානා

• පතන

• • 1. අභ්‍යන්තර තෙත්බිම් පරිසර පද්ධති –
• ගංගා සහ ඇළ දොළ
• ජලාශ
• වගුරු සහ ගොහොරු
• විල්ලු
  • 1. වෙරළබඩ පරිසර පද්ධති –
• කලපු හා ගං මෝය
• කඩොලාන
• කොරල්පර
• මුහුදු වෙරළ
• වැලි කඳු
• මුහුදු තෘණ පෙත්
• ලවණ වගුරු

• ශුෂ්ක කලාපය
• වියළි කලාපය
• අතරමැදි කලාපය
• තෙත් කලාපය

• නිවර්තන කටු කැළෑ

• අතරමැදි කලාපය

• වියළි කලාපය

• තෙත් කලාපය

• උන්නතාංශය – නිරිතදිග දිශාවේ 900 m ට අඩු ප්‍රදේශ
• මධ්‍යන්‍ය වාර්ෂික උෂ්ණත්වය – 28 ˚ C පමණ
• මධ්‍යන්‍ය වාර්ෂික වර්ෂාපතනය – 2000 mm – 5000 mm අතර විචලනය වේ
• නියං කාලයක් රහිතය
• ඉතා ඉහළ ආර්ද්‍රතාවයක් ඇත

• උස් වියනකින්, උප වියනකින් හා වැඩි වශයෙන් වියන් ශාකවල පැළ අඩංගු තුනී පඳුරු ස්තරයකින් සමන්විතය.
• සමහරවිට නෙරු ශාක ස්ථරයක් වියනට ඉහළින් දක්නට හැකිය.
• වෘක්ෂලතාදිය කාෂ්ඨාරෝහක ජාලයකින් සමන්විතය. ඒවා වියන් ස්ථරය කරා ළඟා වී ඇත.
• අපිශාකී ලයිකන, පාසි, අක්මා ශාක, පර්ණාංග හා ඕකිඩ්වල විවිධාංගී වූ ගහනයන් හමුවේ.

• සිංහරාජය
• කන්නෙළිය
• නාකියාදෙණිය

• උන්නතාංශය – මුහුදු මට්ටමෙන් 1500 m ට ඉහළ උන්නතාංශ වල
• සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය – 16 ˚ C පමණ
• මධ්‍යන්‍ය වාර්ෂික වර්ෂාපතනය – 2000 mm පමණ වේ
• නියං කාලයක් රහිතය
• ඉහළ ආර්ද්‍රතාවයක් ඇත

• 13 m පමණ වන මිටි වියනකින් සහ ඝන පඳුරු ස්ථරයකින් සමන්විතය.
• කුඩ හැඩැති රවුම් වූ මස්තක හා චර්මල කුඩා පත්‍ර දරන, ඇඹරුණු අතු සහිත ශාක ඇත.
• ඉහළ ඝනත්වයකින් යුත් අපිශාක ස්තරයක් මඟින් ගස්වල කඳන් හා අතු ආවරණය වේ.

• නකල්ස් කඳු
• පිදුරුතලාගල
• හක්ගල

• උන්නතාංශය – 300 m ට පහළ උන්නතාංශ වල
• මධ්‍යන්‍ය වාර්ෂික උෂ්ණත්වය – 29°C පමණ
• මධ්‍යන්‍ය වාර්ෂික වර්ෂාපතනය – 1000 mm – 1500 mm පමණ වේ
• මැයි සිට අගෝස්තු දක්වා කැපී පෙනෙන වියළි කාලයක් අත්විඳී.
• වර්ෂාපතනය වැඩි වශයෙන් ලැබෙන්නේ ඊසාන දිග මෝසම් කාලයේදී ය.

• ඝන නොවූ වියන, උප වියන හා හොඳින් විකසනය වූ පඳුරු/ පැළෑටි ස්තරයක් ඇත.
• වියනට අයත් ඇතැම් ශාක වර්ෂයේ වියළි කාලයේදී පතනශීලී ය.
• ආසියාවේ විශාලතම අලි ගහනයට රැකවරණය සපයයි.

• යාල ජාතික වනෝද්‍යානය
• විල්පත්තු ජාතික වනෝද්‍යානය
• වස්ගමුව ජාතික වනෝද්‍යානය
• මාදුරු ඔය ජාතික වනෝද්‍යානය
• රිටිගල දැඩි ස්වභාවික රක්ෂිතය

• උන්නතාංශය – 300 m ට පහළ උන්නතාංශ වල
• මධ්‍යන්‍ය වාර්ෂික උෂ්ණත්වය – 31˚ C පමණ
• මධ්‍යන්‍ය වාර්ෂික වර්ෂාපතනය – 1000 mm ට අඩුය
• දිගු වියළි කාල අත් දකියි.

• තේ වගාව
• කෘෂිකර්මාන්තය
• හේන් ගොවිතැන
• කාර්මික හා නිවාස සංවර්ධන කටයුතු
• මානව ජනාවාසකරණය
• දැව ලබා ගැනීම
• නීති විරෝධී දඩයම් කිරීම

• ඝන තෘණ ආවරණයක් සහ විසිරුණු ශාක ස්වල්පයක් සහිත වීම.
• වියළී ගිය තෘණ වැස්ම ආවර්තිත ගිනිගැනිම් වලට හසු වීම.
• ගින්නට ප්‍රතිරෝධී ශාක වලින් සමන්විත වීම.

• වියළි කලාපය
• අතරමැදි කලාපය

• පස් අංශු බැඳ තබා ගැනීමට හා පාංශු ඛාදනය අඩු කිරීමට.

• ගස් වර්ග
• අරළු (Terminalia chebula )
• නෙල්ලි (Phyllanthus emblica )
• බුළු (Terminalia bellirica )
• තෘණ විශේෂ
• මාන (Cymbopogon nardus )
• ඉළුක් (Imperata cylindrica )

• බිබිල
• මොනරාගල
• මහියංගණය
• වැල්ලවාය

• ගම්වාසීන් විසින් සිදු කරන ගිනි තැබීම්

• තෙත් පතන – උදා: හෝර්ටන් තැන්න

• වියළි පතන – උදා: හන්තාන, ගම්පොළ, වැලිමඩ, හපුතලේ

• තෙත් පතන –
• උන්නතාංශය – 1500 m ට ඉහළ
• වාර්ෂික වර්ෂාපතනය -2000 mm ට වැඩිය
• උෂ්ණත්ව පරාසය – 5 ˚ C – 18 ˚C
• මීදුම, ධූමිකාව සහ තුහින සුලභ ය. කිසිඳු නියං කාලයක් නැත.
• වියළි පතන
• උන්නතාංශය – 500 m – 1600 m දක්වා
• වාර්ෂික වර්ෂාපතනය – 1400 mm – 2000 mm දක්වා
• උෂ්ණත්ව පරාසය – 18 ˚ C – 24 ˚C
• නිශ්චිත වියළි කාලයක් ඇත.

• තෙත් පතන වල

උදාහරණ :-  Chrysopogon nodulibarbis

                   Arundinella villosa

• පැඟිරි මාන (Cymbopogon nardus )
• පිනිබර තණ ( Themeda tremula )

• ගෝනුන්
• වල් ඌරන්
• දිවියන්

• වගුරු බිම්, ජලය සහිත හැල ඉඩම්, පීට් බිම්,
• ස්වාභාවික හෝ කෘත්‍රීම ,
• ස්ථිර හෝ තාවකාලිකව ජලය රැඳී ඇති ප්‍රදේශ වන අතර
• ඒවා නිශ්චල හෝ ගලා යන
• මිරිදිය, කිවුල් දිය හෝ ලවණ සහිත දිය, කරදිය ප්‍රදේශ ද අයත්ව
• බාදිය අවස්ථාවේ ගැඹුර 6 m නොඉක්මවන ප්‍රදේශ ලෙසය.

• අභ්‍යන්තර මිරිදිය තෙත් බිම්
• වෙරළබඩ තෙත්බිම්
• මිනිසා සෑදූ තෙත් බිම්

• අභ්‍යන්තර මිරිදිය තෙත් බිම්
• ගංගා සහ ඇළ දොළ
• වගුරුබිම් හා වගුරු වනාන්තර
• විල්ලු
• වෙරළබඩ තෙත්බිම්
• කලපු සහ ගං මෝය
• කඩොලාන
• මුහුදු තෘණපෙත්
• ලවණ වගුරු
• කොරල් පර
• මුහුදු වෙරළ
• වැලි කඳු
• මිනිසා සෑදූ තෙත් බිම්
• ජලාශ හා වැව්
• කුඹුරු
• ලුණු ලේවා

• 103 ක් පමණ

• අසත්‍ය වේ.
• තෙත් උස් බිම් වලින් පැන නගින ගංගා ද්‍රෝණි බහුවාර්ෂික වන අතර, වියළි කලාපයේ සෙසු බොහොමයක් ඍතුමය වේ.

• පරාක්‍රම සමුද්‍රය
• කලාවැව
• මින්නේරිය වැව
• තිසා වැව

• මානෙල් (Nymphaea spp )
• නෙළුම් (Nelumbo nucifera )
• කෙකටියා (Aponogeton spp )

• සැල්වීනියා
• ජපන් ජබර

• මතුපිටින් ගලා යන ජලය හෝ භූගත ජල කාන්දු වීම් හෝ, ගංගාවල පිටාර ජලය ඔස්සේ ජලය ලැබෙන පහත් බිම්

• අඩ වශයෙන් වියෝජනය වූ කාබනික ද්‍රව්‍ය සහ ජලය රැඳුණු ඇලෙන සුළු මැටි පස

• සත්ත්ව ප්‍රජාව
• ජලජ පක්ෂීන්, උභය ජීවීන්, මත්ස්‍ය විශේෂ බොහොමයක් හමුවේ.
• ශාක ප්‍රජාව
• නොගැඹුරු, එක තැන රැඳුණු ජලයේ වර්ධනය වීමට අනුවර්තනය වූ ශාක වේ.
• වර්ෂයේ කෙටි කාලපරාසයක් සඳහා ජලයෙන් යටවී පවතී.
• හබරල (Colocasia spp )
• කෙකටිය (Aponogeton spp )
• පන් (Reeds)

• බුලත්සිංහල වතුරාන වගුර

• විල්ලුවක් යනු ජලාශවල පිටාර තැනි වේ.

• විශේෂයෙන් අලින් සහ පක්ෂීන් මෙම ප්‍රදේශවල ජීවත් වේ.
• මෙම ප්‍රදේශයේ වාසය කරන වනජීවීන්, විල්ලු තෘණබිම් සමඟ විශේෂ අන්තර්සබඳතා පවත්වයි.

• තෘණ (Poaceae) හා රළු තෘණ විශේෂ (sedge, Cyperaceae)

• විල්පත්තු ජාතික උද්‍යානය.
• මහවැලි පිටාර තැන්න.

• වැලි බාධකයක් මගින් මුහුදෙන් වෙන් වූ වෙරළාසන්න තෙත් බිම් කලපු ලෙස හැඳින්වේ.

• මීගමුව කලපුව.
• බූන්දල කලපුව.

• ගංගාවක් මුහුදට ඇතුළත් වන ස්ථානය වන අතර, මෙය මුහුදෙන් වෙන්කරන වැලි බාධකයක් අඩංගු නොවේ.

• දෛනික උදම් උච්චාවචනය.

• බෙන්තොට ගං මෝය.
• මාදු ගං මෝය.

• කලපු සහ ගං මෝය වල මායිම් ආශ්‍රිත බිම් කඩවල් ආවරණය කරන අන්තර් උදම් වෘක්ෂලතාදිය සහිත පද්ධති කඩොලාන පරිසර පද්ධති වේ.

• ලවණ/කිවුල් ජලය, බුරුල් පස, නිර්වායු පාංශු තත්ත්ව යනාදිය සාමාන්‍යයෙන් මේ පරිසර පද්ධතියට ලාක්ෂණික වේ.
• මේවායේ වෘක්ෂලතාදිය තීව්‍ර සූර්යාලෝකයට නිරාවරණය වී ඇත.

• සත්‍ය කඩොලාන :- මුහුද හා ගොඩබිම අතර සීමාව ආශ්‍රිතව පවතී.
• කඩොලාන :- අභ්‍යන්තර භූමිය දෙසට වඩාත් ව්‍යාප්ත වේ.

• කඩොල් (Rhizophora spp, Bruguiera spp)
• මස් අතු ගස් (Avicennia marina)

• කැරන්කොකු(S), Golden leather fern(E), (Acrostichum aureus)
• කටු ඉකිලි(S), Holy mangrove(E), (Acanthus ilicifolius)

• වායුධර මුල් (o₂ ලබාගැනීමට)
• කඩොලාන පත්‍ර ඝන උච්චර්මයක් දරයි. එමගින් සූර්ය කිරණ පරාවර්තනය කිරීම හෝ අධිකතර විකිරණ කපා හැරීම සිදු කරයි.
• ශාක මගින් අවශෝෂණය කරන වැඩිපුර ලවණ ඉවත් කිරීමට සමහර ශාක වල ලවණ ග්‍රන්ථි පිහිටා ඇත.
• වායුගෝලීය ඔක්සිජන් ලබා ගැනීමට විශේෂ මුල් පිහිටා ඇත.
• ඇතැම් ශාකවල බීජ මාතෘ ශාකයට සවි වී තිබියදීම ප්‍රරෝහණය වේ (ජලාබුජ ප්‍රරෝහණය).

• ක්‍රශ්ටේශියාවන් හා මොලස්කාවන් රැසක් මේ පරිසරයේ ජීවත් වේ.

• කඩොලාන පරිසර පද්ධති බෙන්තොට, පුත්තලම, මඩකළපුව, ත්‍රිකුණාමලය, ගාල්ල, මීගමුව යන ප්‍රදේශ වලින් හමුවේ.

• දිවයිනේ ශුෂ්ක කලාපයේ වෙරළබඩ කලාපයට සීමා වේ.

• වියළි කාලයේදී මෙම ලවණ වගුරු වල පස ලවණ ස්ඵටික සෑදෙන සේ වියළී යයි

• අඩු වර්ෂාපතනය
• අධික සුළං
• ඉහළ වූ උෂ්ණත්වය
• ලවණ සමඟ සුළඟට ගසා යන බුරුල් වැලි, යනාදී ලක්ෂණ ඇත.

• ශාක හා සත්ත්ව විශේෂ කිහිපයක් පවතී.
• මාංසල දේහ සහිත මිටි ශාක බහුලයි.
• Salicornia spp සුලභ ශාක විශේෂයකි.

• පුත්තලම
• මන්නාරම
• වාකරේ
• හම්බන්තොට

ලවණ වගුරු

• අවම රළ ක්‍රියාකාරීත්වයක් සහිත විශාල කලපුවල නොගැඹුරු මුහුදු පතුලේ මුහුදු තෘණ පැතිරී ඇත.
• මේවා තෘණ විශේෂ නොවන අතර පත්‍ර වල හැඩය නිසා තෘණ ස්වරූපයෙන් දිස්වේ.

• Halodule හා Halophyla යනු මෙම පරිසර පද්ධතියේ දැකිය හැකි සුලබ ශාක විශේෂ වේ.

• මුහුදු තෘණ සුසංහිත ගොනුවක් ලෙස වැඩෙන අතර බොහෝ මත්ස්‍ය විශේෂ අභිජනනය සඳහා හිතකර වාසස්ථානයක් බවට මුහුදු පත්ල සකසයි.

• ධීවර කටයුතු වලදී ධීවර බෝට්ටු නවතාලන ප්‍රදේශ බැවින්.

• කරදිය අපෘෂ්ඨවංශිකයන් කාණ්ඩයක් විසින් ස්‍රාවය කරන කැල්සිනීභූත ව්‍යුහයකින් සමන්විත වේ

• කොරල් පරවල ඉහළින නිෂ්පාදකතාවය හා එහි වාසය කරන ජීවීන්ගේ විවිධත්වය හේතුවෙනි.

• කොරල් පර මත්ස්‍ය විශේෂ විශාල සංඛ්‍යාවකට, කටු සහිත පොකිරිස්සන් හා මුහුදු කැකිරි ආදී අපෘෂ්ඨවංශිකයන් සඳහා වාසස්ථාන සපයයි.
• ඩොල්ෆින් වැනි කරදිය ක්ෂීරපායින්ද, මුහුදු කැස්බෑවන් වැනි උරගයෝ ද ඇතැම් විට කොරල් පර ආශ්‍රිතව වාසය කරයි.

• හික්කඩුව
• ත්‍රීකුණාමලයේ පරෙවි දූපත
• මන්නාරම බොක්ක

• ශ්‍රී ලංකාවේ දිගු වෙරළ තීරය ස්වාභාවය අනුව විවිධ වේ.
• වඩාත් සුලබ ආකාරය වන්නේ වැලි සහිත වෙරළ තීරයයි.

• ඉහළ උෂ්ණත්වය,
• ලවණ හිරිකඩ,
• මෝසම් කාල තුළ අධික සුළං හැමීම, ආදී ලෙස පොදු ලක්ෂණ ඇත.

• බිම් තඹුරු(S), Beach Morning Glory(E), (Ipomea pescaprae)
• මහා රාවණා රැවුල(S), (Spinifex littoreus)

• පසේ ස්ථායීකරණය සමඟිනි.

• වරා(S), (Calotropis gigantea)
• වැටකෙයියා(S), (Pandanus spp)

• වැලි කඳු යනු වැලි වලින් සෑදුනු ඉහළට එසවුණු වෙරළ තීරයයි.
• විශාල වැලි ස්කන්ධ මත කුරු හෝ වැතිරී වැඩෙන වෘක්ෂලතාදිය මගින් වැලි කඳු ලාක්ෂණික වේ.
• වැලි කඳු වල ව්‍යුහය ප්‍රදේශයට බලපාන සුළඟේ වේගය සහ දිශාව මගින් තීරණය වේ.

• ඒවා ශුෂ්ක කලාපයේ ඇතැම් ප්‍රදේශවල වෙරළාසන්නව පවතී.
• උදා :- මුලතිව් අසල, ත්‍රිකුණාමලය, කල්පිටිය, යාල ආදී ප්‍රදේශ වල දැකිය හැක.