03.09.02 – ප්රිස්ම හා චල අන්වීක්ෂය
චල අණ්වීක්ෂය භාවිතයෙන් වීදුරුවල වර්තනාංකය සෙවීම
- සුදු කඩදාසියක ලයිකොපෝඩියම් කුඩු ස්වල්පයක් තබා චල අන්වීක්ෂයෙන් එය නාභිගත කර, M1 පිහිටුම ලබාගන්න.
- ඉන්පසු එම ලයිකොපෝඩියම් කුඩු වීදුරු කුට්ටිය තබා වීදුරු තුළින් පෙනෙන එහි ප්රතිවිම්බය නාභිගත කර M2 මිනුම ගන්න.
- ඉන්පසු වීදුරු කුට්ටිය මත ලයිකොපෝඩියම් කුඩු තබා එය නාභිගත කර M3 ලබාගන්න.
- පහත පරිදි ගණනයෙන් වීදුරුවල වර්තනාංකය ලැබේ.
අවධි කෝණය
- ආලෝක කිරණයක් ගහනතර මාධ්යයක සිට විරලතර මාධ්යයකට ගමන් කිරීමේදී වර්තිත කිරණය මාධ්ය දෙක වෙන් කරන අතුරු මුහුණත ඔස්සේ යන අවස්ථාවේ දී, අනුරූප පතන කෝණය අවධි කෝණය යි.
නිරපේක්ෂ අවධි කෝණය
- යම්කිසි මාධ්යයක සිට වාතයට හෝ රික්තයකට ආලෝකය ගමන් කිරීමේදී, වර්තිත කිරණය මාධ්ය දෙක වෙන් කරන අතුරු මුහුණත ඔස්සේ යන අවස්ථාවේ දී අනුරූප පතන කෝණය එම මාධ්යයේ නිරපේක්ෂ අවධි කෝණය යි.
- වර්තනාංකය සාපේක්ෂව අඩු ද්රව්ය සදහා අවධි කෝණයට ඇත්තේ විශාල අගයකි.
පූර්ණ අභ්යන්තර පරාවර්තනය
- ආලෝක කිරණයක් ගහනතර මාධ්යයක සිට විරලතර මාධ්යකට ගමන් කිරීමේදී පතන කෝණය, අනුරූප අවධි කෝණයට වඩා විශාල වූ විට එම කිරණ එම මාධ්යයටම ආපසු පරාවර්තනය වීම “පූර්ණ අභ්යන්තර පරාවර්තනය” නම් වේ.
- මෙය පරාවර්තන නියමයන්ට එක ව සිදු වේ.
මෙහිදී සාමාන්ය පරාවර්තනයකදී මෙන් දෙවන මාධ්යයට ශක්තිය උරා ගැනීමක් සිදු නොවන නිසා ශක්ති හානිය අවම වේ.
පූර්ණ අභ්යන්තර පරාවර්තනයක් ඇති වීමට තිබිය යුතු අවශ්යතා
- ආලෝක කිරණය ගහනතර මාධ්යයක සිට විරලතර මාධ්යකට ගමන් කළ යුතුය.
- පතන කෝණය අනුරූප අවධි කෝණයට වඩා විශාල විය යුතුය.
ප්රායෝගික යෙදීම්
-
- ප්රකාශ තන්තු රැහැන් වල භාවිතය
- දුරදක්න (Binocular)
- දුරේක්ෂ (Telescope) හා පරීක්ෂය (Periscope)
ප්රිස්ම
- වස්තුවෙන් නිකුත්වන ආලෝක කිරණ ප්රිස්මයේ පළමු පාදයෙන් වර්තනය වී I1 ප්රතිබිම්බය සාදයි.
- එම ප්රතිබිම්බය දෙවන පෘෂ්ඨය සඳහා අතාත්වික වස්තුවක් ලෙස ක්රියකර අවසාන ප්රතිබිම්බය I2 ලබාදෙයි.
- ප්රිස්ම වර්තනයේදී පතන සහ නිර්ගමන මුහුණත් අතර කෝණය ප්රිස්ම කෝණය වේ.
- ප්රිස්ම වර්තනයේදී පතන කිරණ, වර්තන කිරණය සහ නිර්ගත කිරණය යන සියල්ල එකම ජ්යාමිතික තලයේ පවතියි.
- ප්රිස්මය ගහනතර මාධ්යයක් නම් A හා D සඳහා ඉහත සමීකරණය වලංගු වේ.
ප්රිස්ම වල විශේෂ අවස්ථා
- පතන කෝණය ශුන්ය විට
- ප්රිස්මයක එක් පාදයකට ලම්බකව වැටෙන ආලෝක කිරණයක් අනිත් පාදයෙන් වාතයට නිර්ගත වීම සඳහා ප්රිස්ම කෝණයට තිබිය හැකි උපරිම අගය A=Cවේ.
- සාමාන්ය වීදුරුවල අවධි කෝණය C=420 එබැවින් 2C=840වෙයි. A>2C නම් ප්රිස්මයක එක පාදයකින් වර්තනය වන ඕනෑම පතන කිරණයක් අනෙක් පාදයෙන් වාතයට නිර්ගත නොවේ.
ප්රිස්මයක් සඳහා පතන කෝණය සෘණ වීම
පූර්ණ පරාවර්තිත ප්රිස්ම
ප්රිස්මයකින් උඩුකුරු යටිකුරු ප්රතිබිම්බ ලබා ගැනීම
- ආංශික පරාවර්තනයේදී අදාළ කිරණ සටහන් දික්කළ විට 2A කෝණය ලැබේ.