4.4.1 – භෞමික ජීවිතයට ශාක දක්වන අනුවර්තන විස්තර කිරීමට ජීවන චක්‍රවල ප්‍රවණතා යොදා ගනියි.

• • ටෙරෝෆයිටා

• • බීජාණු ශාකය

• • බීජාණු ශාකය ප්‍රභාසංස්ලේෂක ස්වාධීන ශකයකි.
  • වඩාත් සංකීර්ණ ව්‍යූහ සංවිධානයක් ඇත.
  • ශාක දේහය මුල, කඳ, පත්‍රවලට විභේදනය වී ඇත.
  • ශෛලම හා ප්ලෝයම යන සනාල පටක දෙවර්ගය විකසනය වී තිබේ.
  • ළපටි පත්‍ර කුණ්ඩලාකාර ප්‍රාක් පත්‍රනය දක්වයි.
  • කඳ භූගත රයිසෝමයකි.
  • පත්‍රය පත්‍රිකාවලින් සමන්විත සං‍යුක්ත පක්ෂවත් පත්‍රයකි.
  • රයිසෝමයෙන් පැන නගින ශාඛා වන භූගත ධාවකවලින් නව පැළෑටි හට ගනී.
  • පරිණත පත්‍රිකාවල යටි පැත්තේ සෝරස ලෙස හඳුන්වන බීජණුධානී සමූහ ඇතිවේ.

• • සෝරසක් ආවරණය කරමින් පවතින කුඩයක් වැනි ව්‍යූහයයි.
  • එමඟින් ළපටි බීජාණුධානී වියළීමෙන් ආරක්ෂා වේ.
  • සෝරස පරිණත වූ විට කසුව වියළී හැකිලීමට ලක් වේ.

• • සම බීජාණුකයි.

• • වියළි පරිසර තත්ත්ව යටතේ බීජාණුධානිය පුපුරා බීජාණු නිදහස් වේ.
  • බීජාණු ව්‍යාප්තිය සුළඟ මඟින් සිදුවේ.

• • ජන්මාණු ශාකය කුඩා, පියවි ඇසට පෙනෙන,
  • කොළ පැහැති, ප්‍රභාසංස්ලේෂක,
  • හෘදයාකාර තලසකි.
  • උදරීය පැත්තේ මූලාභ විකසනය වේ.
  • ජන්මාණු ශාකය ඒකගෘහි/ද්වීලිංගික ශාකයකි.
  • උදරීය පැත්තේ ශුක්‍රාණුධානී හා අණ්ඩාණුධානී හට ගනියි.

• • අණ්ඩාණුධානී -: අණ්ඩ සෛලය (ඩිම්බ සෛලය)
  • ශුක්‍රාණුධානී -: බහු කශිකාධර ශුක්‍රාණු

• • අණ්ඩාණුධානියෙන් නිකුත් වන රසායන ද්‍රව්‍ය වෙත ආකර්ෂණයෙන් එය තුළ ඇති ඩිම්බ සෛලය කරා, ශුක්‍රාණු ගමන් කරයි.
  • බහු කශිකාධර ශුක්‍රාණු මේ සඳහා විකසනය වී ඇත.

• • අණ්ඩාණුධානිය තුළදී

• • ඒකගුණ ජන්මාණු ශාකය මඟින්

• • බීජාණු ශාකයේ ප්‍රභාසංස්ලේෂක පටක විකසනය සිදු වූ පසු.

• • බීජාණු ශාකයේ ළපටි පත්‍ර කුණ්ඩලාකාර ප්‍රාක් පත්‍රනය දැරීම.
  • කඳ භූගත රයිසෝමයක් බවට පත්ව තිබීම.
  • සනාල පටක විකසනය වී තිබීම.
  • සොරස්‚ කසුව නම් ව්‍යූහයක් මඟින් ආරක්ෂා වී පැවතීම.
  • අභ්‍යන්තර සංසේචනය දක්වයි.
  • වායව කොටස්වල උච්චර්මය පැවතීම.
  • වායු හුවමාරුව සඳහා පූටිකා පැවතීම.
  • බීජාණු විශාල සංඛ්‍යාවක් නිපදවීම.
  • අණ්ඩාණුධානිය තුළදීම යුක්තාණුව කලලය බවට විකසනය වීම.
  • බීජාණු ශාකය ප්‍රමුඛ වීම හා ජන්මාණු ශාකය ක්ෂීණ වීම.
  • ධාවක මඟින් අලිංගික ප්‍රජනනය සිදුකිරීම.

• • සනාල පටකවල ශෛලමයේ ශෛලම වාහිනී ඒකක ද, ප්ලෝයමයේ පෙනේර නල ඒකක හා සහචර සෛල ද නොපිහිටීම.
  • සංසේචනය සඳහා බාහිර ජලය අවශ්‍ය වීම.
  • ජන්මාණු ශාකය ස්වාධීන වීම හා සරල වීම.
  • ළපටි බීජාණු ශාකය ජන්මාණු ශාකය මත පෝෂණය වීම.

• • බීජාණු ශාකය ප්‍රමුඛ වේ.

• • මෙය ව්‍යුහයෙන් ක්ෂීණ වේ.
  • කෙටිකාලීන පැවැත්මක් ඇත.
  • මෙය බීජාණු ශාකය මත අර්ධව යැපෙයි.

• • මෙය මුල්, කඳ, පත්‍ර ලෙසට විභේදනය වී ඇත.
  • සනාල පටක අඩංගුයි.
  • අකාෂ්ඨීය ශාකයකි.
  • විෂම පත්‍ර යුගල් ලෙස සැකසී ඇත.
  • කඳ පෘෂ්ඨෝදරීයව පැතලි වේ.

• • මෙහි බීජාණු හට ගනු ලබන්නේ විශේෂණය වූ පත්‍ර විශේෂයක් වන බීජාණු පත්‍ර වලයි.
  • බීජාණු පත්‍ර සුසංහිතව සැකසීමෙන් හට ගන්නා සංකේතුව නැමති ව්‍යුහය කඳ අග්‍රස්ථයේ පිහිටා ඇත.

• • සංකේතුව බීජාණු පත්‍ර ආකාර දෙකක් එකතු වී සෑදී ඇත.
  • එම බීජ පත්‍ර ආකාර දෙක නම්,

1. 1. 1. මහා බීජාණු පත්‍ර
      2. ක්ෂුද්‍ර බීජාණු පත්‍ර යන ආකාර දෙක වේ.

• • මෙහි ඇති මහා බීජාණු පත්‍ර වලින් මහා බීජාණුධානියක් ද, ක්ෂුද්‍ර බීජාණු පත්‍ර වලින් ක්ෂුද්‍ර බීජාණුධානියක් ද හට ගනී.

• • මහා බීජාණුධානිය තුල ඌනනයෙන් ප්‍රමාණයෙන් විශාල මහා බීජාණු හතරක් හට ගනී.

• • මේ තුළ ඌනනයෙන් ප්‍රමාණයෙන් කුඩා ක්ෂුද්‍ර බීජාණු විශාල සංඛ්‍යාවක් හට ගනී.

• • මෙම බීජාණු ආකාර දෙකම ඝනකම් බිත්තියකින් ආවරණය වී පවතී.

• • එනම්, රූපීය වශයෙන් වෙනස් බීජාණු ආකාර දෙකක් හට ගැනීමේ ස්වභාවයයි.

• • ක්ෂුද්‍ර බීජාණුධානිය තුල ඌනනයෙන් හටගනු ලබන ක්ෂුද්‍ර බීජාණු, ක්ෂුද්‍ර බීජාණුධානිය තුළදීම විකසනය වෙමින් පුං ජන්මාණු ශාකය බවට පත්වේ.
  • ක්ෂුද්‍ර බීජාණුධානියේ බිත්තියෙන් පුං ජන්මාණු ශාකය වට වී ඇත, එය ක්ෂුද්‍රබීජාණුධානියෙන් නිදහස් වේ.
  • නිදහස් වන පුං ජන්මාණු ශාක බාහිර පරිසරයේදී පරිණත පුං ජන්මාණු ශාක බවට පත්වේ.
  • පරිණත පුං ජන්මාණු ශාක ප්‍රභාසංස්ලේෂී නොවේ. සංචිත ආහාර මත යැපේ.
  • පරිණත පුං ජන්මාණු ශාක අණ්වීක්ෂීය වේ.

• • මෙයින් හටගනු ලබන කශිකාධර ශුක්‍රාණු පසුව බාහිර පරිසරයට නිදහස් කරනු ලබයි.

• • සංකේතුව තුළ ඇති මහා බීජාණුධානිය තුළ පවතින මහා බීජාණු ජායා ජන්මාණු ශාකය බවට විකසනය වේ.
  • ඉන් පසුව බාහිර පරිසරයට නිදහස් කරයි.
  • මෙම ජායා ජන්මාණු ශාකය බහු සෛලීයයි.
  • මහා බීජාණුවේ ඝන බිත්තියෙන් වට වී පවතින අතර මෙයින් මූලාභ විකසනය වේ.
  • ජායා ජන්මාණු ශාකයට ප්‍රභාසංස්ලේෂක හැකියාව තිබුනද සංචිත ආහාර මත අර්ධව යැපෙන ව්‍යුහයක් දරයි.
  • මෙහි ඉහළ මතුපිට ප්‍රදේශයේ අණ්ඩාණුධානි හට ගනී.
  • ඒවා ජන්මාණු පටකය තුළ සම්පූර්ණයෙන් ගිලී පවතී.

• • අණ්ඩාණුධානි තුළ තනි ඩිම්බ සෛලයක් බැගින් නිපදවයි.

• • පුං ජන්මාණු ශාකය මඟින් බාහිර පරිසරයට එකතු කරන කශිකාධර ශුක්‍රාණු කශිකා ආධාරයෙන් බාහිර ජලයේ පිහිනා ගොස් අණ්ඩාණුධානි වලට ඇතුළු වේ.
  • ඉන් පසුව අණ්ඩාණුධානියක් තුල ඇති ඒකගුණ (n) ඩිම්බය සංසේචනය කරයි.
  • එහිදී සංසේචනයෙන් ද්විගුණ (2n) යුක්තාණුවක් ඇති කරයි.

• • සංසේචනයෙන් පසුව යුක්තාණුව කලලය බවටත්, කලලය ළපටි බීජාණු ශාකය බවටත් විකසනය වේ.
  • මේ සඳහා ජායා ජන්මාණු ශාකයෙන් පෝෂණය ලබා ගනී.

• • පරම්පරා ප්‍රත්‍යාවර්තනය තුළ හමුවන වඩා විශාල හා වඩා සංකීර්ණ ආකාරය බීජාණු ශාක පරම්පරාව නම්වේ.

• • Cycas වල ද්වීගුණ (2n) බීජාණු ශාකය ප්‍රමුඛ වේ.

• • ප්‍රභාසංස්ලේෂකයි.
  • බහු සෛලික අණ්වීක්ෂීය නොවන ශාකයකි.
  • මෙය මුල්, කඳ, පත්‍ර වලට විභේදිත බහුවාර්ෂික ශාකයකි.
  • කඳ අතු නොබෙදුන ස්තම්භ ආකාර කාෂ්ඨීය ව්‍යුහයකි.
  • පත්‍ර කිරුළක් ලෙස සැකසී ඇත.
  • සං‍යුක්ත පත්‍ර ශුෂ්ක රූපී අනුවර්තන පෙන්නුම් කරන අතර, ළපටි පත්‍ර කුණ්ඩලාකාර ප්‍රාක්පත්‍රනය දක්වයි.
  • එමෙන්ම බීජාණු ශාකය ද්වීගෘහීය, විෂම බීජාණුක ශාකයකි.
  • බීජාණු ශාකයට මුදුන් මූල පද්ධතියක් ඇත. ද්විතීයික වර්ධනය පෙන්වයි.

• • මෙහි ජන්මාණු ශාකය ක්ෂීණ වේ.
  • එහි ජීවන කාලය පුරාවට බීජාණු ශාකය මත යැපෙන තත්ත්වයට පත් වී ඇත.

• • ජායා ශාකය තුළ

• • පුං ශාකය තුළ

• • පරිණත Cycas ජායා ශාකයේ අග්‍රස්ථයේ කිරුළක් පරිද්දෙන් හටගනු ලබයි.

• • මහා බීජාණු පත්‍ර වල පාර්ශ්වික දාරයේ මහා බීජාණුධානි නැතහොත් ඩිම්බ හට ගනී.

• • ඩිම්බාවරණය නම් ආරක්ෂක ස්ථරයකින් වට වූ මහා බීජාණුධානියකි.
  • ඩිම්බයේ විදුර අන්තයේ ඩිම්බාවරණයේ කුඩා සිදුරක් ඇති අතර මෙම සිදුර අනුද්වාරය ලෙස හැඳින්වේ.

• • මහා බීජාණු පටකයේ ඇති එක් සෛලක් විභේදනය වී, තනි මහා බීජාණු මාතෘ සෛලය බවට පත්වේ.
  • මහා බීජාණු මාතෘ සෛලය එහි ඌනනයෙන් ඒකගුණ මහා බීජාණු හතරක් හට ගනී.
  • ඉන් එකක් පමණක් ක්‍රියාකාරීව ඉතිරි වේ.
  • අනෙක් මහා බීජාණු 3 හා මහා බීජාණුධානි පටකයේ ඉතිරිය කුක්ෂිය ලෙස ඉතිරි වෙමින් ක්‍රියාකාරී මහා බීජාණුවට පෝෂණය සපයයි.
  • ක්‍රියාකාරී මහා බීජාණුව බාහිර පරිසරයට නිදහස් නොකෙරේ.
  • එය ඩිම්බය තුලම රැඳෙමින් ජායා ජන්මාණු ශාකය (n) බවට විකසනය වේ.

• • පරිණත ඩිම්බය තුළ කුටීර 2 කි.
  • එනම්,

1. 1. 1. පරාග කුටීරය
      2. අණ්ඩාණුධානි කුටීරය

• • පරිණත ඩිම්බය තුළ ජායා ජන්මාණු ශාකය අඩංගු වේ.
  • ජායා ජන්මාණු ශාකය අණ්ඩාණුධානි රැසක් නිපදවයි.
  • එක් එක් අණ්ඩාණුධානිය තුළ තනි ඩිම්බ සෛලය බැගින් නිපදවයි.

• • පරිණත පුං ශාකය මඟින් පුං කේතුව නිපදවන අතර, ඒවා ක්ෂුද්‍ර බීජාණු පත්‍ර වලින් සමන්විත වේ.
  • ක්ෂුද්‍ර බීජාණු පත්‍ර වල යටි පැත්තේ ක්ෂුද්‍ර බීජාණුධානි අඩංගු වේ.
  • ක්ෂුද්‍ර බීජාණුධානි තුළ ඇති ක්ෂුද්‍ර බීජාණු මාතෘ සෛල (2n) ඌනනයෙන් ක්ෂුද්‍ර බීජාණු (n) රැසක් ඇතිවේ.
  • ඒවා බීජාණුධානි තුළදීම පරාග කණිකා වලට විකසනය වේ. ඉන් පසුව බාහිර පරිසරයට නිදහස් කරයි.
  • පරාග කණිකා සුළඟ මඟින් ව්‍යාප්ත වේ. මේම පරිණත පරාග කණිකා පරිණත ඩිම්බයක අනුද්වාරයේ තැන්පත් වීම පරාගණය නම් වේ.
  • පරාගණයෙන් පසුව පරිණත පරාග කණිකා අනුද්වාරය හරහා ඩිම්බයේ පරාග කුටීරයට ඇතුල් වේ.
  • පරාග කුටීරය තුළ දී පරාග කණිකා පුං ජන්මාණු ශාකය බවට විකසනය වේ.

• • පුං ජන්මාණු ශාකයට කෙටි ජීවන කාලයක් පවතී.
  • එමෙන්ම පුං ජන්මාණු ශාකයට බෙදුන පරාග නාලයක් අඩංගු වේ.
  • මෙම බෙදුන පරාග නාලය කුක්ෂියෙන් පෝෂක අවශෝෂණයට යොදාගනු ලබයි.

• • පුං ජන්මාණු ශාකයෙන් සංසේචනය සඳහා ශුක්‍රාණු දෙකක් නිපදවනු ලබයි.
  • එම ශුක්‍රාණු විශාල වන අතර එහි සර්පිලාකාර පටි ආකාර ලෙස සැකසුණු පක්ෂ්ම රැසක් අඩංගු වේ.

• • පුං ජන්මාණු ශාකය මඟින් නිපදවන පරාග නාලයේ කෙළවර පිපිරීමෙන්, ඩිම්බයේ අණ්ඩාණුධානි කුටීරයට ශුක්‍රාණු දෙක නිදහස් වේ.
  • ඉන්පසුව නිදහස් වන ශුක්‍රාණු ජලීය මාධ්‍ය තුළින් පිහිනා ගොස් අණ්ඩය සංසේචනය කරයි.
  • එමඟින් ද්විගුණ යුක්තාණුව ඇතිවේ.

• • සංසේචනයෙන් සෑදෙන යුක්තාණුව කලලය බවට විකසනය වේ.
  • ඉතුරු වන ජායා ජන්මාණු ශාකය භ්‍රෑණපෝෂය බවට පත්වේ.
  • එය බීජ පුරෝහණයේ දී විකසනය වන කලලයට පෝෂණය සපයයි.
  • ඩිම්බාවරණය බීජාවරණය බවට පත්වේ.
  • ඩිම්බය බීජය බවට පත්වේ.

• • බීජය යනු ව්‍යාප්ති ඒකකය වන අතර, එහි කලලය හා සංචිත ආහාර අඩංගු වේ.
  • මේවා බීජාවරණයකින් වට වී ඇත.
  • බීජ ව්‍යාප්ත වී හිතකර පරිසර තත්ත්ව ලැබුණු විට ප්‍රරෝහණය වෙමින් බීජ පැළ (ළපටි බීජාණු ශාකය) නිපදවයි.

• • ප්‍රමුඛ වන්නේ බීජාණු ශාකයයි.

• • ජන්මාණු ශාකය බීජාණු ශාකය මත සම්පූර්ණයෙන්ම යැපේ.
  • අණ්වීක්ෂීය යි.
  • කෙටි කාලයක් ජීවත් වන ව්‍යුහයකි.

• • පුෂ්පය

• • පුෂ්පය විශේෂිත පුරෝහයකි.
  • එය විකරණය වූ පත්‍ර වල 4 කින් සමන්විත වේ.
  • එම පත්‍ර වලයන් වන්නේ,

1. 1. 1. මනි පත්‍ර
      2. දළ පත්‍ර
      3. රේණු
      4. අණ්ඩපය යන ඒවායි.

• • මනි පත්‍ර සාමන්‍යයෙන් කොළ පැහැති වේ.
  • පුෂ්පයක් විවෘත වීමට පෙර දළ පත්‍ර ආවරණය කර ආරක්ෂා කරයි.
  • බොහෝ පුෂ්ප වල දළ පත්‍ර වර්ණවත් වේ.
  • ඒවා පරාගණයේ දී පරාගකාරක ආකර්ෂණය කරයි. (සුළඟ මඟින් පරාගණය කරයි නම් දළ පත්‍ර වර්ණවත් නැත)
  • මනි පත්‍ර හා දළ පත්‍ර වඳ පත්‍ර වේ. මේවා ප්‍රජනන කාර්යයට ඍජුව දායක නොවේ.

• • පුෂ්පයේ රේණු සපුෂ්ප ශාකයක ක්ෂුද්‍ර බීජාණු පත්‍ර ලෙස ක්‍රියා කරයි.

• • රේණුවක් අග්‍රස්ථ ඛණ්ඩිකා දෙකකින් යුතු පරාගධානියකින් හා සූතිකාව නම් වෘන්තයකින් සමන්විතයි.
  • සූත්‍රිකාව මඟින් පරාගධානිය පුෂ්පයට සම්බන්ධ කරයි.
  • පරාගධානියක් ක්ෂුද්‍ර බීජාණුධානි නැතහොත් පරාග කෝෂ වලින් සමන්විතය.
  • පරාගධානියේ එක් ඛණ්ඩිකාවක් තුළ පරාග කෝෂිකා දෙකක් ඇති අතර පරාගධානිය තුළ කෝෂ 4ක් ඇත.
  • පරාගධානිය වටා තන්තුමය ආවරණයක් ඇති අතර කෝෂ වල ඇතුළත ඒ වටා පෝෂක ස්තරයක් ඇත.
  • පරාග කෝෂ නැතිනම් ක්ෂුද්‍ර බීජාණුධානි තුළ ඇති ක්ෂුද්‍ර බීජාණු මාතෘ සෛල (2n) ඌනනයෙන් ඒකගුණ ක්ෂුද්‍ර බීජාණු (n) නිපදවයි.
  • ක්ෂුද්‍ර බීජාණු පරාග කණිකා බවට විකසනය සිදුවන්නේ පරාගධානිය තුළ දී මයි.
  • මේ එක් එක් පරාග කණිකාවකට න්‍යෂ්ටි දෙකක් ඇත. එ්වානම් වර්ධක (නාල) න්‍යෂ්ටිය හා ජනක න්‍යෂ්ටිය යි.

• • පුෂ්පයේ අණ්ඩපය සපුෂ්ප ශාක වල මහා බීජාණු පත්‍ර ලෙස ක්‍රියා කරයි.

• • අණ්ඩපයේ අග්‍රස්ථයේ ඇලෙන සුළු කලංකය ඇති අතර ඉන් පරාග කණිකා ප්‍රතිග්‍රහණය කරයි.
  • අණ්ඩපයේ පාදස්ථව ඇති ප්‍රසාරිත ප්‍රදේශය ඩිම්බකෝෂයයි.
  • එය තුළ ඩිම්බ එකක් හෝ කිහිපයක් පවතියි.
  • කලංකය හා ඩිම්බකෝෂය සම්බන්ධ කරනු ලබන්නේ කීලය මඟිනි.
  • එය සිහින් දිගැටි ගෙලක් වැනි ව්‍යූහයකි.
  • ඩිම්බ තුළ ඇති ද්විගුණ මාතෘ මහා බීජාණු සෛල (2n) ඌනනයෙන් ඒකගුණ මහා බීජාණු සෛල (n) හතරක් සාදනු ලබයි.
  • ඉන් එකක් ක්‍රියාකාරී මහා බීජාණුව බවට පත් වේ.
  • ක්‍රියාකාරී මහා බීජාණුව විකසනයෙන් ජායා ජන්මාණු ශාකය හෙවත් කලල කෝෂය ඇතිවන අතර මෙය ඉතා ක්ෂීණ වූ අන්වීක්ෂීය ව්‍යුහයකි.

• • පරිණත කලල කෝෂය තුළ ඇති ක්‍රියාකාරී මහා බීජාණු න්‍යෂ්ටිය අනූනනයෙන් තවත් න්‍යෂ්ටි 8ක් සාදන අතර එම න්‍යෂ්ටි සෛල 7ක් තුළ අන්තර්ගත වේ.
  • එම සෛල 7 නම්,

1. 1. 1. 1. ප්‍රතිධ්‍රැව සෛල – 03
         2. න්‍යෂ්ටි 2ක් අඩංගු මධ්‍ය සෛලය
         3. ආධාරක සෛල – 02
         4. ඩිම්බ සෛලය යන ඒවායි.

• • පරාගණය යනු, පරිණත පරාග කණිකා පරිණත කලංකය මත තැන්පත් වීම යි.

• • ස්වපරාගණය යනු, යම් ශාක විශේෂයක පුෂ්පයක පරිණත පරාග කණිකා එම පුෂ්පයේම හෝ එම ශාකයේම වෙනත් පුෂ්පයක කලංකය මත තැන්පත් වීමයි.

• • පරපරාගණය යනු, යම් ශාක විශේෂයක පුෂ්පයක පරිණත පරාග කණිකා එම ශාක විශේෂයේම වෙනත් ශාකයක පුෂ්පයක කලංකයක් මත තැන්පත් වීමයි.

• • පුෂ්පයක සුවඳ
  • පුෂ්පයක වර්ණය යනාදිය.

a. විෂමකීලකතාව :-

• • එනම් මෙම අනුවර්තනය දරන ශාක වල කලංකය පරිණත අවස්ථාවට පත්වන විට පරාග කණිකා පරිණත අවස්ථාවේ පසු නොවේ.
  • එමෙන්ම පරාග කණිකා පරිණත අවස්ථාවේදී කලංකය පරිණත නොවේ.

b. ස්වවන්ධ්‍යතාව :-

• • එනම් මෙම අනුවර්තනය දරන පුෂ්පයක රේණු එම පුෂ්පයේම කලංකය මත තැන්පත් වුවද ඉන් සංසේචනයක් නොවීමයි. (වඳ පරාග කණිකා මෙන් ක්‍රියා කරයි)
  • උදාහරණ ලෙස පැෂන් ෆෘට් ගත හැක.

c. ඒකලිංගික පුෂ්ප :-

• • පුෂ්පයක ජායාංගය හෝ පූමාංගය යන කොටස් දෙකෙන් එකක් පමණක් තිබීම මෙහිදී සිදුවේ.

d. බාහිරාවර්තී රේණු පිහිටීම.

• • පරපරාගණය පරසංසේචනයට හේතුවේ.
  • එය විශේෂය තුළ ජාන මිශ්‍ර වීමට හේතුවේ.
  • එම නිසා විශේෂය තුළ නව ජාන සංකලනය ඇති වී ප්‍රවේණික ප්‍රභේදන වැඩිපුර හට ගැනීම මඟින් විශේෂයක පැවැත්ම තහවුරු වීම හා පරිණාමයට දායක වීම සිදු වේ.

• • කලංකය මත පතිත වන පරාග කණිකාව ඉන් පසුව කලංකය මත දීම ප්‍රරෝහණය වේ.
  • පරාග කණිකාවේ නාල න්‍යෂ්ටිය මඟින් පරාග කණිකාව හා කලංකය පසාරු කරමින් පරාග නාලය නිපදවනු ලබයි.
  • ඒත් සමගම පරාග කණිකාවේ ජනක න්‍යෂ්ටිය අනූනනයෙන් ශුක්‍රාණු න්‍යෂ්ටි 2ක් බවට පත්වේ.
  • ඉන් පසු මෙම ශුක්‍රාණු න්‍යෂ්ටි දෙක නාල න්‍යෂ්ටිය පෙරටු කරගනිමින් පරාග නාලය ඔස්සේ ඩිම්බ කෝෂය වෙත කීලය හරහා ගමන් කරයි.

• • කලංකයෙන් ආරම්භ වන පරාග නාලය ඩිම්බ කෝෂයේ අනුද්වාරය වෙතට පැමිණ අනුද්වාරයට ඇතුළු වී ශුක්‍රාණු න්‍යෂ්ටි දෙක කලල කෝෂයට නිදහස් කරනු ලබයි.
  • ඉන් පසුව එක් ශුක්‍රාණු න්‍යෂ්ටියක් ඩිම්බ න්‍යෂ්ටිය සමඟින්ද අනෙක් ශුක්‍රාණු න්‍යෂ්ටිය කලල කෝෂයේ මධ්‍යයේ ඇති ධ්‍රැවීය න්‍යෂ්ටි දෙක සමඟින්ද සංසේචනය වේ.

• • පරිණත පරාග කණිකාවෙන් සෑදෙන ශුක්‍රාණු න්‍යෂ්ටි දෙකෙන්,

1. 1. 1. එක් ශුක්‍රාණු න්‍යෂ්ටියක් (n) ඩිම්බ න්‍යෂ්ටිය (n) සමඟ සංසේචනය වී ද්විගුණ යුක්තාණුව (n) නිපදවීමත්,
      2. අනෙක් ශුක්‍රාණු න්‍යෂ්ටිය (n) කලල කෝෂයේ මධ්‍යයේ ඇති ධ්‍රැවීය න්‍යෂ්ටී දෙක (2n) සංසේචනය කර ත්‍රීගුණ භ්‍රෑණපෝෂී න්‍යෂ්ටිය (3n) නිපදවීම යන සම්පූර්ණ ක්‍රියාවලියටයි.

• • සංසේචනයෙන් පසුව යුක්තානුව කලලය බවටත් ඩිම්බය බීජය බවටත් පත්වේ.
  • ත්‍රීගුණ භ්‍රෑණපෝෂී න්‍යෂ්ටිය ආහාර සංචිත කරන භ්‍රෑණ පෝෂය බවට පත් වේ.
  • ඩිම්බාවරණය බීජාවරණය බවටත්, ඩිම්බ කෝෂය ඵලය බවටත් පත් වේ.

• • සංසේචනය මෙන්ම කලලයේ විකසනයත් එකම වර සිදු වේ.
  • එනම් සංසේචනයක් සිදු නොවුන හොත් ශාකය නිසරු ඩිම්බ වලට පෝෂණය අපතේ නොයවයි.

• • බීජයක් ගත් විට බීජය තුළ කලලය, සංචිත ආහාර අඩංගු භ්‍රෑණ පෝෂය හා බීජාවරණය අඩංගු වේ.
  • ඵලය තුළ බීජය අඩංගු වේ.
  • ඵලයක් යනු, සංසේචනය මඟින් පසු ඩිම්බ කෝෂය උත්තේජනයට ලක් වීමෙන් විශාල වී හා විකසනය වී සෑදෙන ව්‍යූහයයි.
  • සංසේචනය නිසා හෝමෝන වෙනස්වීම් ප්‍රේරණය වන අතර, ඩිම්බ කෝෂය ඵලය බවට පත් වීමට මෙය හේතුවේ.
  • පුෂ්පය පරාගණයට ලක් නොවුණ හොත් ඵලයක් හට නොගන්නා අතර, සම්පූර්ණ පුෂ්පයම ගැලවී වැටේ.
  • ඵල විකසනයේ දී ඩිම්බ කෝෂ බිත්තිය ඵලාවරණය බවට පත්වේ.

• • සංසේචනයක් නොවී ඩිම්බ කෝෂය ඵලය බවට විකසනය වීම.
  • මෙහිදී බීජ නොනිපදවයි.
  • කෙසෙල් වැනි ශාක වල ස්වභාවිකවම මෙම ක්‍රියාවලිය සිදුවේ.
  • පාතනෝඵලනය ශාක වර්ධක ද්‍රව්‍ය මඟින් ප්‍රේරණය කිරීමෙන්, බීජ රහිත ඵල ලබාගත හැක.

       උදා :- දොඩම්, මිදි

• • සංසේචනයකින් තොරව බීජ විකසනය වීමේ ක්‍රියාවලිය යි.

        උදා :- සමහර තෘණ

• • අනූනනයෙන් ද්විගුණ ඩිම්බයක් හට ගැනීම හෝ ඒකගුණ ඩිම්බය ධ්‍රැවීය න්‍යෂ්ටි සමඟ පෑහීමෙන් හෝ ප්‍රවේණික ද්‍රව්‍ය ද්වීකරණය වීම නිසා ඩිම්බය ද්විගුණ වීම යන හේතු නිසා ඩිම්බ ශුක්‍රාණු සමඟ සංසේචනය නොවී ම බීජ බවට පත් වේ.

• • ආවරණය වූ බීජය ආරක්ෂා කරයි.
  • පරිණත වූ විට සුළඟ, ජලය හෝ සතුන් මඟින් ව්‍යාප්ත වීම පහසු කරවයි.
  • මේ සඳහා ඵල විවිධාකාරයේ අනුවර්තන දක්වනු ලබයි.

• • ඵල ව්‍යාප්ත වූ පසුව ප්‍රශස්ත පරිසර තත්ත්ව ඇති නම් බීජය පැළය බවට ප්‍රරෝහණය වේ.
  • ඒ වන තෙක් කලලය ආවරණය කරමින් ඊට ආරක්ෂාව සැපයීම හා කලලය විකසනය වන කාලයේ කලලය පෝෂණය කිරීම බීජය මඟින් සිදු කරනු ලබයි.
  • කලලය පෝෂණය කිරීමට භ්‍රෑණපෝෂය වැදගත් වේ.

• • පරිණතියේ එක් අවධියක දී බීජය තුළ ඇති කලලය නිශේධනය වේ. එමඟින් බීජ ප්‍රරෝහණය වැළක්වේ.
  • එනම් බීජ සුප්‍තතාව යනු, බීජ ප්‍රරෝහණයට හිතකර පරිසරයක් ඇතිවන තෙක් බීජය තුළ ඇති කලලය නිෂේධනය වීමේ ස්වභාවික ක්‍රියාවලිය යි.

• • සුලබතම හේතුව වන්නේ නිෂේධක පැවතීමයි.
  • ඝනකම් ශක්තිමත් බීජාවරණ පැවතීම, ජලයට අපාරගම්‍ය බීජාවරණ පැවතීමද බීජ සුප්තතාවයට හේතු විය හැක.

• • ජලය
  • ඔක්සිජන්
  • සුදුසු උෂ්ණත්වයක්

• • අහිතකර පරිසර තත්ත්ව වලදී කලලය නොනැසී පැවතීමට.
  • ව්‍යාප්ත වීම සඳහා ඇති අනුවර්තන මඟින් වර්ධනයට විකසනයට හා නොනැසී පැවතීමට වඩා හොඳ අවස්ථාවක් සපයයි.

• • මුලින්ම බීජාවරණය හරහා ජලය අවශෝෂණය කරගනී.
  • මේ නිසා බීජය තුළ ඇති එන්සයිම සක්‍රීය වනු ලැබේ. ඒ සමඟම ගිබරලින් වැනි බීජ ප්‍රරෝහණය උත්තේජනය කරන ශාක වර්ධක ද්‍රව්‍ය ස්‍රාවය වේ.
  • එන්සයිම වල ක්‍රියාකාරීත්වය නිසා බීජය තුළ ඇති සංචිත ආහාර සචල වේ.
  • එම පෝෂක වලින් පෝෂණය ලබමින් කලලය සීඝ්‍ර වර්ධනයක් අත් කරගනී.
  • ඒ සමඟින් බීජ මූලය බීජාවරණයෙන් පිටතට ඇදී එයි. මෙය බීජ ප්‍රරෝහණය නම් වේ.

• • බීජ මූලය ධන ගුරුත්වාවර්තී චලිතයක් දක්වයි.
  • බීජාංකුරය ඍණ ගුරුත්වාවර්තී චලිතයක් පෙන්වයි.