8.2.1 – ලෝකයේ ප්‍රධාන බියෝම පිළිබඳ අන්වේෂණය කිරීම

• • යම් විශේෂ පරිසරයකට අනුවර්තන සහිත ප්‍රමුඛ වෘක්ෂලතාදිය පදනම් කර ගනිමින් වර්ගීකරණය කරනු ලබන විශාල භූගෝලීය ප්‍රදේශය කි.

බියෝම

• • ප්‍රදේශයේ භූගෝලීය ලක්ෂණ
  • ප්‍රදේශයේ දේශගුණය

• • බියෝමයේ දේශගුණය
  • බියෝමයේ භූ ලක්ෂණ
  • බියෝමයේ පාංශු තත්ත්වය

• • 8 යි
  • නිවර්තන වනාන්තර
  • සැවානා
  • කාන්තාර
  • තුන්ද්‍රා
  • චැපරාල්
  • සෞම්‍ය කලාපික තෘණ භූමි
  • සෞම්‍ය කලාපික පළල් පත්‍ර වනාන්තර
  • උතුරු කේතුධර වනාන්තර

විවිධ බියෝමවල ගෝලීය ව්‍යාප්තිය

• • නිරක්ෂයට සමීපව මෙන්ම උප නිවර්තන ප්‍රදේශ වලටද විහිදී ඇත.

ව්‍යාප්තිය

• • 2 යි
  • නිවර්තන වැසි වනාන්තර
  • නිවර්තන වියළි වනාන්තර

නිවර්තන වැසි වනාන්තර

නිවර්තන වියළි වනාන්තර

• • නිවර්තන වර්ෂා වනාන්තර වල 2000 – 4000 mm
  • නිවර්තන වියළි වනාන්තර වල 1500 – 2000 mm (වියළි වනාන්තර වල ඍතුමය වර්ෂාපතනයක් සමග මාස 6-7 කැපී පෙනෙන වියළි කාලයක් ඇත)

• • නිවර්තන වැසි වනාන්තර : 25 ° C – 29 ° C
  • නිවර්තන වියළි වනාන්තර : 25 ° C – 33 ° C

• • නෙරු ස්තරය
  • වියන් ස්තරය
  • උප වියන් ස්තරය
  • යටි ස්තරය (පදුරු හා විශාල අකාෂ්ඨීය ශාක)
  • බිම් ස්තරය (කුඩා අකාෂ්ඨීය ශාක, හතු, වියළි ශාක සුන්බුන්)

වැසි වනාන්තරයක ශාක ස්තරීභවනය

• • සදාහරිත ශාක
  • අපි ශාක

අපි ශාක බහුල ශාක කඳක්

සදාහරිත ශාක වැස්ම

• • කටු සහිත පදුරු
  • මාංශල ශාක
  • සදාහරිත ශාක
  • පතනශීලි ශාක

කටු සහිත පදුරු ශාක

සදාහරිත ශාක හා පතනශීලී ශාක

මාංශල ශාක

• • ක්ෂීරපායි විශේෂ
  • ආත්‍රෝපෝඩා විශේෂ (මිලියන 5-30 අතර සංඛ්‍යාවක් ඇත)

• • නිරක්ෂයට සමීප ප්‍රදේශ සහ උප නිවර්තන ප්‍රදේශ

සැවානා වල ව්‍යාප්තිය

• • 300 mm – 500 mm පමණ

        (මාස 8-9 ආසන්න කාලයක් පුරා විහිදෙන වියළි කාලයක් ඇත.)

• • 24 °C – 29 °C පමණ

        (නමුත් උපනිවර්තන ප්‍රදේශය තුළ ඍතුමය විචලනය වීම් සිදුවිය හැකි බැවින් එම කලාපයේ මෙම උෂ්ණත්ව පරාසය වෙනස් විය හැක.)

• • උස්වූ තෘණ වැස්මක් තුළ විසිරුණු ශාක දරා සිටින භූදර්ශනය

• • වියළි කාලය තුළ වියළීමට ලක් වූ තෘණ පහසුවෙන් ගින්නට ගොදුරු වන බැවින් සැවානා හි තෘණ නියංවලට ඔරොත්තු දීමට අනුවර්තනය වී ඇත.
  • ජල හිගයට ඔරොත්තුදීමට තෘණ වලට හා ශාක වලට ඉතා හොඳ භූගත සම්බන්ධතාවයක් ඇත.
  • උත්ස්වේදනය අවම කිරීමට කුඩා පත්‍ර දරන ශාක ඇත.
  • ශාක භක්ෂකයන්ගෙන් ආරක්ෂා වීමට කටු දරන දේහ සහිත කුඩා පැළෑටි තෘණ වැස්මේ ඇත.
  • ඍතුමය වැසි නව තෘණ වර්ධනය දිරිගන්වන අතර එමගින් ශාක භක්ෂකයින්ගේ පරිභෝජනය නිසා වූ ජෛව ස්කන්ධ හානිය පූරණය කරයි.

ශක්තිමත් භූගත සම්බන්ධතා සහිත ශාක හා තෘණ

කටු සහිත පදුරු

උත්ස්වේදනය අවම කිරීමට අනුවර්තනය වූ බෙඔබැබ් ශාකය

• • බොහෝ කෘමීන්
  • සිංහයන්
  • සීබ්‍රාවන්
  • අලියන්

අමතරව තවත් ක්ශීරපායී විශේෂ

සිංහයන්

වේයන් (ප්‍රධාන වශයෙන් සිටින කෘමී වර්ගයයි)

ජිරාෆ්

සීබ්‍රා

අලියන්

චීටා

• • මානව ජනාවාසීකරණය නිසා මිනිසා ගවයන් ඇතිකිරීම හා සතුන් දඩයම් කිරීම නිසා ක්ෂීරපායි ගහනය අඩු වීම.
  • මිනිසා විසින් සිදුකරන ගිනි තැබීම් තෘණ වැස්ම පවත්වා ගැනීමට උපකාරී වුවත් එමගින් ශාක වර්ධනය යටපත් විය හැක.

මිනිසා විසින් සිදුකරන ගිනි තැබීම්

ක්ෂීරපායීන් දඩයම් කිරීම

• • උතුරු හා දකුණු අක්ෂාංශ 30 ° ආසන්නයේ හෝ මහද්වීප මධ්‍යයේ නිවර්තන හෝ සෞම්‍ය කලාපීයව ව්‍යාප්තව ඇත.

කාන්තාරවල ව්‍යාප්තිය

• • සහරා කාන්තාරය
  • ගෝබි කාන්තාරය

ගෝබි කාන්තාරය

සහරා කාන්තාරය

• • 300 mm ට අඩුය.

• • උෂ්ණ කාන්තාර වල උෂ්ණත්වය 50°C ඉක්මවන අතර ශීත කාන්තාර වල එය – 30°C ට වඩා පහළ යයි.

• • මාංසල ශාක දේහ සහිත වීම. (ඉයුෆෝබියා හා පතොක්)
  • බොහෝ ශාක ප්‍රභාසංස්ලේෂණයේ C4 මාර්ගය දක්වයි.
  • පදුරු වල ගැඹුරු මුල් ඇත.
  • තාපය හා වියළීම දරා ගැනීමේ හැකියාව ඇත.
  • පත්‍ර පෘෂ්ඨ ක්ෂේත්‍රඵලය ක්ෂීණ වීම
  • කණ්ඨක/ කටු තිබීම
  • පත්‍ර තුළ විෂ තිබීම
  • ගිලුණු පුටිකා තිබීම

කාන්තාර බියෝමයේ වැඩෙන මාංසල පත්‍ර සහිත කටු සහිත ශාක

කටු සහිත ශාක

ඉයුෆෝබියා ශාකය

කාන්තාර ශාක වල විහිදුණු ගැඹුරු මුල්

කාන්තාර බියෝමයේ වැඩෙන තවත් ශාක

• • කුහුඹුවන්
  • ගෝනුස්සන්
  • කෘන්තකයින් (මීයන් වැනි සතුන්)
  • සර්පයන්
  • කටුස්සන්
  • කුරුමිණියන්
  • පක්ෂීන්

(නිශාචර සත්ත්ව විශේෂ බහුල වන අතර,ජල සංරක්ෂණය මෙම සතුන්ගේ කැපී පෙනෙන ලක්ෂණයකි. උදාහරණ ලෙස, ඇතැම් සතුන් බීජ වල ඇති කාබෝහයිඩ්‍රේට් බිද හෙලීමෙන් ලැබෙන ජලයෙන් පමණක් ජීවත් වේ.)

ජල සංරක්ෂණයට අනුවර්තනය වූ කුහුඹු විශේෂයක්

• • උතුරු ඇමෙරිකාව
  • චිලී
  • ස්පාඤ්ඤය
  • දකුණු ප්‍රංශය
  • දකුණු අප්‍රිකාව වැනි මධ්‍ය අක්ෂාංශ වෙරළබඩ ප්‍රදේශ වල.

චැපරාල් හි ව්‍යාප්තිය

• • 300 mm – 500 mm අතර වේ.

• • සාමාන්‍යයෙන් 10 ° C – 12 ° C වන අතර එය 40 ° C දක්වා ඉහළ නැගිය හැක. (චැපරාල් වලට වැසි සහිත ශීත ඍතුවක් හා වියළි ගිම්හානයක් ඇත.)

• • දර්ශීය වශයෙන් සමන්විත වන්නේ කුරු වනාන්තර හා පදුරු වලිනි .ඒවා අතර පැතිරුණු තෘණ සහ පැළෑටිවලින් සමන්විත අකාෂ්ඨීය වෘක්ෂලතා ඇත.

• • ගිනි ගැනීමකට පසුව පමණක් බීජ ප්‍රරෝහණය වේ.
  • ගින්නට ප්‍රතිරෝධී මුල් තිබීම
  • ගින්නට ප්‍රතිරෝධී මුල් තුළ සංචිතව ඇති ආහාර ගින්නෙන් පසුව යළි පැළ හට ගැනීමට භාවිතා වේ.
  • ඉක්මනින් නැවත පැළ හට ගැනීම නිසා ගින්නෙන් නිදහස් වූ පෝෂක පැළ වල වර්ධනයට ලබාගත හැක.
  • කාෂ්ඨීය ශාක වල දැඩි, සදාහරිත පත්‍ර නියං කාලය තුළ නොනැසී සිටීමට ශාකයට ආධාර කරයි.

දැඩි නියං සමයට ඔරොත්තුදෙන හා ගින්නෙන් විනාශවීම වැළැක්වීමට වූ ගැඹුරු මූල පද්ධති

චැපරාල් හි ලැව්ගිනි

ගින්නකට පසුව නැවත වැඩෙන ශාක

• • මුවා, එළුවා (ලෑටිගාන්නෝ)
  • කුඩා ක්ෂීරපායි විශේෂ
  • ඇම්ෆිබියාවන්
  • පක්ෂීන්
  • උරගයින්
  • කෘමී විශේෂ

චැපරාල්හි වෙසෙන සතුන්

• • මානව ජනාවාසකරණය
  • නාගරීකරණය
  • කෘෂිකාර්මික පරිවර්තන

• • වනාන්තර හා කාන්තාරවලට යෝග්‍ය දේශගුණ තත්ත්වවලට අතරමැදි දේශගුණයක් සහිත ප්‍රදේශවල ව්‍යාප්තව ඇත.

සෞම්‍ය කලාපික තෘණ භූමි ව්‍යාප්තිය

• • උතුරු ඇමරිකාවේ ප්‍රෙයරී
  • යුරේශියාවේ ස්ටෙප්ස්
  • ආජන්ටිනාවේ පැම්පාස්

ස්ටෙප්ස් තෘණ භූමිය

ප්‍රෙයරී තෘණ භූමිය

පැම්පාස් තෘණ භූමිය

• • ආවර්තිත නියං කාල සහිත අතර වර්ෂණය ඉතාම ඍතුමය වේ. මෙම තෘණ භූමිවල සාපේක්ෂව වියළි ශීත ඍතු හා තෙත් ගිම්හාන සහිතය.සාමාන්‍ය වාර්ෂික වර්ෂාපතනය 300 mm – 1000 mm අතර වේ.

• • ශීත ඍතුවේ සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය – 10 ° C ට වඩා පහළ යන අතර,
  • ගිම්හානයේ එය 30 ° C පමණ වේ.

• • 3 යි

1. 1. 1. උස් තෘණ (2 cm – 200 cm)
      2. මිශ්‍ර තෘණ
      3. මිටි තෘණ

• • ලැව්ගිනි

තෘණ භූමි වල ලැව්ගිනි

• • අශ්වයන්
  • ප්‍රෙයරි බල්ලන්

ප්‍රෙයරි බල්ලන්

අශ්වයන්

• • ඒවා සම්පූර්ණයෙන් ම වාගේ කෘෂිකර්මාන්තයට හා ගොවිපළ බවට පරිවර්තනය කර තිබීම.

ගොවිපළක් බවට පත් කළ තෘණ භූමියක්

• • උතුරු අර්ධගෝලයේ මධ්‍ය අක්ෂාංශවල ව්‍යාප්ත වී ඇත.

සෞම්‍ය කලාපීය වනාන්තර බියෝම වල ව්‍යාප්තිය

• • 700 mm – 2000 mm

       (සැලකියයුතු ප්‍රමාණයක වර්ෂණයක් වර්ෂය මුළුල්ලේ ලැබෙන්නේ ගිම්හානයේදී වර්ෂාව ලෙසත් ශීත ඍතුවේ හිම ලෙසත්ය.)

• • 0°C – 35°C

        (ශීත ඍතුවේ සාමාන්‍යයෙන් උෂ්ණත්වය 0°C වන අතර ගිම්හානයේ එය 35°C දක්වා ඉහළ යා හැකිය. උණුසුම්, ආර්ද්‍ර ගිම්හානය ශාක වර්ධනයට හිතකර වේ.)

සෞම්‍ය කලාපික පළල් පත්‍ර වනාන්තර වල ඍතු භේදය

උණුසුම් ගිම්හානයක වනාන්තරයක දර්ශනයක්

• • ප්‍රමුඛ ශාක වැඩි වශයෙන් පතනශීලි වේ.
  • ශාක සිරස් ස්තර ලෙස සැකසීමක් දැකිය හැක. (ස්තරීභවනය)
  • අපිශාක ස්වල්පයක් පමණක් හමුවේ.

• • සංවෘත වියන් ස්තරය
  • යටි ප්‍රස්තර ශාක ස්තරය
  • පදුරු ස්තරය
  • පැළෑටි ස්තරය

සෞම්‍ය කලාපික පළල් පත්‍ර වනාන්තරයක ස්තරීභවනය

• • ක්ෂීරපායි විශේෂ (බහුලය)
  • පක්ෂී විශේෂ

ක්ෂීරපායින්

පක්ෂීන්

• • ක්ෂීරපායින් සතු ශිශිරතරණය කිරීමේ හැකියාව.
  • පක්ෂීන් සතු පර්යටනය කිරීමේ හැකියාව.

• • ගස් කැපීම
  • කෘෂිකර්මාන්තය සදහා එළි කිරීම
  • මානව ජනාවාසකරණය

වන විනාශය

• • පෘථිවියේ විශාලතම බියෝමය වන මෙය ආක්ටික් තුන්ද්‍රාවේ සිට පහළට පළල් පටියක් ලෙස විහිදී ඇත.

කේතුධර වනාන්තර බියෝමයේ ව්‍යාප්තිය

• • 300 mm – 700 mm පමණ වේ.

(ආවර්තිත නියංකාලද සුලබ ය)

• • (ශීත ඍතුව) -50°C සිට 20°C (ගිම්හානය) දක්වා පරාසයක විචලනය වේ.

• • ෆර්
  • පයින්
  • සයිප්‍රස්

පයින්

සයිප්‍රස්

ෆර්

• • කේතුධර ශාක වල කේතු හැඩය හිම එක් රැස් වී අතු කඩා වැටීම වළකයි.
  • මෙම ශාක වල ඉදිකටු හැඩැති පත්‍ර මගින් අධික උත්ස්වේදනය අවම කරයි.

• • අවක්ෂේපනයේ හා උණුසුම් උෂ්ණත්වයේ සීමා සහිත බව

• • දුඹුරු වලසා
  • උතුරු ඇමෙරිකානු ගෝනා (moose)
  • සයිබීරියානු කොටියා

දුඹුරු වලසා

ඇමෙරිකානු ගෝනා (moose)

සයිබීරියානු කොටියා

• • ඇතැම් කාල වල ක්ෂණික කෘමී ආක්‍රමණය එල්ලවී ප්‍රමුඛ ශාක මරා දැමීම
  • දැව පිණිස ගස් කැපීම අනතුරුදායක මට්ටමකින් සිදුවීම

කෘමී ආක්‍රමණය නිසා විනාශ වන කේතුධර ශාක

ගස් කැපීම

කෘමී ආක්‍රමණ නිසා විනාශවු ශාක

• • ආක්ටික් ප්‍රදේශයේ විශාල වර්ග ප්‍රමාණයක පැතිරී ඇත. පෘථිවි භූමි ප්‍රමාණයෙන් 20% ක් මීට අයත් වේ.

තුන්ද්‍රා බියෝමයේ ව්‍යාප්තිය

• • ඇල්පයින් තුන්ද්‍රාව
  • ආක්ටික් තුන්ද්‍රාව

ඇල්පයින් තුන්ද්‍රාව

ආක්ටික් තුන්ද්‍රාව

• • 200 mm – 600 mm පමණ

• • 1000 mm ට වඩා වැඩි වර්ෂණයක් ලැබේ.
  • (බොහෝ තුන්ද්‍රා වලට ඉතා අඩු ජල ආදානයන් (input) වර්ෂණයක් ලෙස ලැබෙන නිසා එවායේ පස තෙතමනය සහිත විය හැකිය. ඊට හේතුව එවන් ශීත දේශගුණ වලදී වාෂ්පීභවනය සුළු වශයෙන් සිදුවීම හා මිදුණු පස මගින් ජලය ගැඹුරට බැස යාම වැළැක්වීම යි.)

• • ශීත ඍතුවේදී උෂ්ණත්වය -30°C ට වඩා පහළ බහින අතර ගිම්හානයේ උෂ්ණත්වය – 10°C ට වඩා අඩුවේ.

• • තෘණ සහ forbs
  • පදුරු
  • කුඩා අකාෂ්ටීය ශාක
  • මීට අමතරව පාසි, ලයිකන දක්නට ලැබේ.

තුන්ද්‍රාවෙ හමුවෙන ශාක හා පාසි වර්ග

• • ශාක මුල් වල වර්ධනය සීමා කරයි.

නිත්‍ය තුහින ස්තරය (permafrost)

• • කැරිබු පිනිමුවා (පර්යටන)
  • Musk oxen (නිත්‍ය වාසීන්)
  • විලෝපික වෘකයන්
  • නරියන්
  • වලසුන්
  • ගිම්හානයේ කූඩු සාදන පර්‍යටන පක්ෂීන්

විලෝපික වෘකයන්

පර්යටන පක්ෂීන්

Musk oxen

නරියන්

කැරිබු පිනිමුවා

• • ඛණිජ සහ තෙල් නිස්සාරණයට