ඇල්කීන
- ඇල්කීන අසංතෘප්ත හයිඩ්‍රෝකාබනයකි.C-C අතර අවම වශයෙන් එක් ද්විත්ව බන්ධනයක් හෝ පවතී.
- එසේ ද්විත්ව බන්ධන 1ක් අඩංගු ඇල්කීන වල පොදු අණුක සූත්‍රය CnH2n වේ.
\begin{array}{l}{\text{CH}}_2{\text{ = CH}}_2\text{ }\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;{\text{CH}}_3{\text{-CH=CH}}_2\\\text{එතීන් }\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\;\text{ප්‍රොපීන්}\end{array}
- තනි,ද්විත්ව,ත්‍රිත්ව බන්ධන වල ශක්තිය හා දිග
- ඒ අනුව බන්ධන දිග අනුපිළිවෙලින්,
ඇල්කීන වල භෞතික ගුණ
1. ද්‍රවාංක හා තාපාංක
- ඇල්කීන වල තාපාංකය එම පරමාණු ගණනම ඇති ඇල්කේන වල තාපාංකයට ආසන්නව සමාන වේ.
- ඇල්කීන වල තාපාංකය ඇල්කේන වලදී මෙන් මවුලික ස්කන්ධය ( දාමයේ දිග)වැඩි වීමත් සමග වැඩි වේ.
- ඇල්කීන වල සිස් හා ට්‍රාන්ස් අවස්ථා සැලකූ විට සිස් ආකාරයේ තාපාංකය වැඩිය.ඊට හේතුව වනුයේ සිස් ආකාරය ට්‍රාන්ස් ආකාරයට වඩා ධ්‍රැවීය වීමයි.
ඇල්කීන වල ව්‍යුහය කෙසේද?
- සරලම ඇල්කීනය C2H4 (එතීන්) සලකමු.
- එහි සෑම C පරමාණුවක්ම SP2 මුහුම්කරණය වී ඇති අතර එකම තලයේ පවතින සර්වසම SP2 මුහුම් කාක්ෂික 3ක් ඇත. ඒවා සමපාද ත්‍රිකෝණයක මුලු 3හි පවතින අතර මුහුම් නොවූ P කාක්ෂිකය තලයට ලම්භකව පිහිටයි.
- මෙම SP2 කාක්ෂික සෑදෙනුයේ 2S කාක්ෂිකයක් හා 2P කාක්ෂික 2ක් මිශ්‍රවීමෙනි.තවද මුහුම් නොවූ 2P කාක්ෂිකයක්ද ඉතුරු වේ.
- SP2 කාක්ෂික රේඛීයව අතිච්ඡාදනය වි සිග්මා බන්ධනයක්ද ,
- 2P කාක්ෂික පාර්ශ්විකව අතිච්චාදනය වී \mathrm\pi බන්ධනයක්ද සෑදේ.
- එතීන් වල C පරමණු දෙකේම මුහුම්කරණය SP2 නිසා අණුව එකම තලයක පිහිටයි.බන්ධන 2ක් අතර කෝණය 120° කි.
ඇල්කීන වල ප්‍රතික්‍රියා
- ඇල්කීන අවම වශයෙන් සිග්මා බන්ධනයකින් හා \mathrm\pi බන්ධනයකින් සෑදී ඇති බැවින් එහි ඉලෙක්ට්‍රෝන ඝනත්වය වැඩිය .එවිට ඉලෙක්ට්‍රෝන ඌන ප්‍රභේද(ඉලෙක්ට්‍රෝෆයිල) ආකර්ශනය කර ගැනීමට හැකිය.
- ප්‍රතික්‍රියා වීමේදී ද්විත්ව බන්ධනය බිද හෙලා ඉලෙක්ට්‍රෝෆයිලය C වලට සම්බන්ධ කරගනිමින් ප්‍රතික්‍රියා ආරම්භ කරන නිසා ඇල්කීන වල ලාක්ෂණික ප්‍රතික්‍රියා විශේෂය වනුයේ ඉලෙක්ට්‍රෝෆිලික ආකලන යි.
පළමුව ඇල්කීන පිලියෙල කරගනිමු.
1. ඇල්කොහොල විජලකරණයෙන්,
- මේ සදහා විජලකාරක භාවිතා කෙරේ.බහුලවම භාවිතා වනුයේ සා.H2SO4 හා නිර්ජලීය Al2O3 ය.
- OH ඛණ්ඩය බැදුණු C ට යාබද C පරමාණු කීපයක් ඇති විට ප්‍රධාන ඵලය ලෙස සලකනුයේ අඩු H සංඛ්‍යාවක් බැදි ඇති C ගෙන් ඉවත් වන ඵලයයි.
2. ඇල්කිල් හේලයිඩ නිර්හයිඩ්‍රො හැලජනීකරනය මගින්,
- ඇල්කිල් හේලයිඩයක් මද්‍යසාරිීය KOH සමග රත් කල විට ඇල්කීනයක් ලැබේ.
- ඇල්කයින උත්ප්‍රේරිත හයිඩ්‍රජන් ආකලනය
- අඩු ප්‍රතික්‍රියාශීලීත්වයක් ඇති උත්ප්‍රේරකයක් භාවිතා කිර්‍රිමෙන් ඇල්කයින හයිඩ්‍රජන් ආකලනයෙන් ඇල්කීන ලබා ගත හැක.
- සාමාන්‍යයෙන් මේ සදහා Pd, BaSO4 සහ ක්විනොලීන් භාවිතා කරයි
ඇල්කීන වලින් සිදුකරන ප්‍රතික්‍රියා
1. හයිඩ්‍රජන් හේලයිඩ ආකලනය (HBr,HCL,HI)
- හයිඩ්‍රජන් හේලයිඩ අණුවක් H&+-X&- ලෙස අයනීකරණය වී පවතී.එවිට ඇල්කීනයේ ද්විත්ව බන්ධනය සමග H+ අයනය ප්‍රතික්‍රියා වේ.උදා – HBr ආකලන ය
- එවිට H-Br බන්ධනය බිදී Br– නිදහස් වේ.
- මෙහිදී අතරමැදියක් ලෙස කාබෝකැටායනයක් සෑදේ.
කාබොකැටායනවල ස්ථායීතාව සහ මාකොනිකොෆ් නියමය ඇතුළත් විස්තර සදහා “යාන්ත්‍රණ ලිවීමට උපකාරීවන මූලික සංකල්ප” බලන්න.
2. බ්‍රෝමීන් ආකලනය
- මෙහිදී CCl4 වැනි නිර්ධ්‍රැවීය ද්‍රාවකයක් හරහා සැලකිය යුතු වේලාවක් හැලජන බුබුලනය කිරීමෙන් පිළියෙල කර ගන්නා සංතෘප්ත ද්‍රාවක කට්ටලයක් යොදාගනී.
- යම්කිසි කාබනික සංයෝගයකට Br2 එක් කල විට එය නිර්වර්ණ වේ නම්, එම සංයෝගයේ ද්විත්ව හෝ ත්‍රිත්ව බන්ධන පැවැතිය හැක.
- Br2 යනු නිර්ධ්‍රැවීය අණුවකි.නමුත් එය en වලින් පොහොසත් ද්විත්ව බන්ධනයක් සමග ප්‍රතික්‍රියාවීමේදී එහි ධ්‍රැවයක් ප්‍රේරණය වේ.
- ද්විත්ව බන්ධනයට සමීප Br පරමණුවට භාගික + ආරෝපණයක් ලැබේ.
- පළමු පියවරේදී චක්‍රීය බ්‍රෝමෝනියම් අයනය සෑදේ.
- දෙවන පියවරේදී ඉතිරි බ්‍රෝමයිඩ් අයනය (Br–) නියුක්ලියෝෆයිලයක් ලෙස (en ඝනත්වය වැඩි ) ලෙස ක්‍රියා කරමින් පහත ලෙස ප්‍රතික්‍රියා වේ.
3. සාන්ද්‍ර සල්ෆියුරික් අම්ල ආකලනය හා ඵලයේ ජල විච්චේදනය
- ඇල්කීන සා.H2SO4 සමග ප්‍රතික්‍රියාවේදී ඇල්කිල් හයිඩ්‍රජන් සල්ෆේට් සාදයි.
- මෙයද අතරමැදි කාබෝකැටායනයක් හරහා සිදුවෙයි.
- මෙම ලැබෙන ඵලය ජලයෙන් තනුක කර රත් කල විට ජල විච්ඡේදනය වී ඇල්කොහොල ලබා දේ.
- මෙම ඵලය ඍජුවම ත.H2SO4 ආකලනය මගින් ද ලබා ගත හැක.
4. උත්ප්‍රේරිත හයිඩ්‍රජන් ආකලනය මගින් (හයිඩ්‍රජනීකරණය)
- මෙහිදී සියුම්ව කුඩු කරන ලද Pt හෝ Pd හෝ Ni වැනි උත්ප්‍රේරක හමුවේ H2 ප්‍රතික්‍රියා කර ඇල්කීන-> ඇල්කේන බවට පත් කරයි.
5. සිසිල් තනුක ක්ෂාරීය KMnO4 සමග ප්‍රතික්‍රියාවෙන් (Baeyer’s Test)
- මෙම ද්‍රාවණය සමග ඇල්කීන ප්‍රතික්‍රියා කර ඩයෝල/ග්ලයිකෝල් සාදයි.
- මෙහිදී KMnO4 වල දම් පැහැය නැති වී දුඹුරු පැහැති MnO2 සෑදේ.
- අසන්තෘප්තතාව සදහා පරීක්ෂාවක් ලෙස මෙය භාවිතා වේ.මෙය අසන්තෘප්තතාව සදහා බේයර් පරික්ෂාව නම් වේ.කෙසේ වෙතත් පහසුවෙන් ඔක්සිකරණය වන ඇල්ඩිහයිඩ වැනි ද්‍රව්‍ය ද මෙම පරික්ෂාවට පිළිතුරු දේ.
ඉදිරියේදී ප්‍රශ්න ඇතුලත් වන්නේ මෙතනටයි.
