කාබොක්සිලික් අම්ල
කාබොක්සිලික් අම්ලවල ක්‍රියාකාරී කාණ්ඩය කාබොක්සිල් කාණ්ඩයයි.(-COOH)
සාපේක්ෂව සමාන සාපේක්ෂ අණුක ස්කන්ධය ඇති ඇල්ඩිහයිඩ කීටෝන වලට වඩා කාබොක්සිලික් අම්ලවල තාපාංක ඉහළ වේ .
එය ද්වී අවයවීකරණය වී තිබීම ද තාපාංකය වැඩි වීමට හේතුවකි.
හයිඩ්‍රජන් බන්ධන වලින් සංඝටනය වී ඇති කාබොක්සලික් අම්ලවල ද්විඅවයවික ව්‍යුහය.
සාමාන්‍යයෙන් කාබොක්සලික් අම්ල,OH කාණ්ඩ වලින් යුත් අනෙකුත් කාබනික සංයෝග වලට වඩා ආම්ලික වන නමුත් සුලභ ඛනිජ අම්ල වලට වඩා ප්‍රබල ලෙස ආම්ලික වේ.
කාබොක්සිලික් අම්ලවල ප්‍රතික්‍රියා
1. O-H බන්ධනය බිඳීමෙන් සිදුවන ප්‍රතික්‍රියා,
කාබොක්සිලික් අම්ල පමණක් NaHCO3 හෝ Na2CO3 සමඟ ප්‍රතික්‍රියා කරයි. මද්‍යසාර හෝ ෆීනෝල් එසේ ප්‍රතික්‍රියා නොකරයි.
කාබොක්සිලික් අම්ල ජලීය ද්‍රාවණයකදී පහත සමතුලිතතාවයට එළඹේ .
කාබොක්සිලේට් ඇනායනය ෆීනේට් ඇනායනයට වඩා ස්ථායි වේ.
- ෆීනේට් ඇනායනයේ ඍණ ආරෝපණය විස්ථාන ගත වන්නේ O හා C පරමාණු මතය. එහෙත් කාබොක්සිලේට් අයනය ස්ථායීකරණය වන්නේ ඍණ ආරෝපණය එකිනෙකට සමාන විද්‍යුත් ඍණ O පරමාණු 2ක් අතර විස්ථාන ගත වීමෙනී.
- මෙමගින් කාබොක්සලික් අම්ලවල ඉහළ ආම්ලිකතාවය පැහැදිලිය.
2. C-O බන්ධනය බිඳීමෙන් සිදුවන ප්‍රතික්‍රියා
a. අම්ල හේලයිඩ සෑදීම (PCl3, PCl5,SOCl2 මගින් )
b.කාබොක්සිලික් අම්ල ඇල්කොහොල් සමග එස්ටර සෑදීම
ඉහත ප්‍රතික්‍රියාව —OH කාණ්ඩය —OR කාණ්ඩයකින් ප්‍රතිස්ථාපනය වන සරල නියුක්ලියොෆිලික ආදේශ ප්‍රතික්‍රියාවක් ලෙස පෙනී ගියද, ඇත්තෙන්ම එහිදී පළමුව සිදු වන්නේ ROH අණුව C=O හරහා න්‍යෂ්ටිකාමී ලෙස ආකලනය වී චතුස්තලීය අතරමැදියෙකු සෑදීමයි. ප්‍රතික්‍රියාව සිදුවන ආම්ලික තත්ව යටතේදී මේ අතර මැදියෙන් ජල අණුවක් ඉවත් වී එස්ටරයක් සෑදේ.
නයිට්‍රයිල් සංයෝගයකට HCl වැනි අම්ලයක් දමා රත් කලවිට කාබොක්සිලික් අම්ලයක් ලබාගත හැක.
3. LiAlH4 මගින් ඔක්සිහරණය
NaBH4 මගින් කාබොක්සිලික් අම්ල ඔක්සිහරණය නොවෙයි.
කාබොක්සිලික් අම්ලවල භෞතික ගුණ
1.භෞතික ස්වභාවය
ඇලිපැටික අම්ල අවර්ණ ද්‍රව ලෙසද බෙන්සොයික් අම්ලය ඇතුළු ඇරොමැටික අම්ල සුදු ඝනයන් ලෙසද පවතී.
2.ජල ද්‍රාව්‍යතාව
අම්ල වල -OH කාණ්ඩය ධ්‍රැවීකරණය වී පවතී. ධ්‍රැවීය ද්‍රාවකයක් වන ජලයට දැමූ විට H බන්ධන සාදන බැවින් සරල කාබොක්සලික් අම්ල ජලයේ දියවේ. සපේක්ෂ අණුක ස්කන්ධය වැඩිවීම සමග ද්‍රාව්‍යතාව අඩු වේ.බෙන්සොයික් අම්ලය ජලයේ අද්‍රාව්‍ය සුදු අවක්ෂේපයකි
3.තාපාංක
කාබොක්සිලික් අම්ලවල අණු අතර H බන්ධන පවතින නිසා ඒවායේ තාපංක ඉහළ යයි.
ඇල්කොහොල් සමග සැසදූ විට,
අම්ලවල කාබොනයිල් කාණ්ඩය ධ්‍රැවීකරණය වී පවතින නිසා කාබන් වල ඉලෙක්ට්‍රෝනවල ඌනතාවය නැතිකිරීමට C-O බන්ධනය ඉලෙක්ට්‍රෝන කාබන් දෙසට නැඹුරු වන බැවින් එහි O-H බන්ධනයේ ප්‍රබලතාවය ROH හි O-H බන්ධනයේ ප්‍රබලතාවයට වඩා වැඩිය. එමනිසා ROH ට වඩා RCOOH වල අණු අතර බන්ධන ප්‍රබලතාවය වැඩිවේ. ROH ට වඩා RCOOH හි තාපංකය වැඩිය.
-
ෆෝමික් අම්ලයේ විශේෂ ගුණ
වෙනත් අම්ල මෙන් නොව මෙහි ඇල්ඩිහයිඩ් කාණ්ඩයක් ඇති නිසා එය පහත ගුණ දක්වයි.
1.ටොලන්ස් ප්‍රතිකාරකය සමග රිදී කැඩපත ලබා දේ.
2.ෆේලිං ද්‍රාවණය සමග ගඩොල් රතු අවක්ශේපයක් ලබා දේ.
3.H+/KMnO4 මගින් ඔක්සිකරණය වී CO2 හා H2O ලබා දේ.
අම්ල ව්‍යුත්පන්න
අම්ල ක්ලෝරයිඩ
RCOOHහි -OH කාණ්ඩය වෙනුවට Cl පරමාණුවක් බැදුණු විට ලැබෙන සංයෝගය අම්ල ක්ලෝරයිඩයකි.
-
අම්ල ක්ලෝරයිඩ පිළියෙල කිරීම
-
අම්ල ක්ලෝරයිඩ වල ප්‍රතික්‍රියා
1.ජලීය NaOH සමග
අම්ල ක්ලෝරයිඩයකට NaOH භෂ්මය දැමූ විට අම්ලයේ සෝඩියම් ලවණය ලැබේ. පසුව එයට තනුක අම්ලයක් දැමූවිට RCOOH ලැබේ.
NaOH මගින් ලැබෙන OH– මගින් අම්ල ක්ලෝරයිඩයේ කාබොනයිල් කාබන්ට නියුක්ලියෝෆිලික ප්‍රහාරයක් එල්ල කරයි. එවිට C=O හි π බන්ධනය O දෙසට බිදේ. OH– අයනය කාබන්ට බැදී පසුව O මත ඇති එකසර යුගලක් මගින් නැවත C=O සැදෙන අතර C-Cl බිදී Cl ඉවත් වේ. එවිට RCOOH ඇති වූවත් මාධ්‍යය භාෂ්මික නිසා අම්ලයේ සෝඩියම් ලවණය ඇතිවේ මෙය නියුක්ලියෝෆිලික ආදේශ යාන්ත්‍රණයකි.
2.ජලය සමග
අම්ල ක්ලෝරයිඩයකට ජලය දැමීමෙන් ජල විච්ඡේදනය වී කාබොක්සිලික් අම්ල සෑදේ.
මෙය නියුක්ලියෝෆිලික ආදේශයක් සමග ඉවත්වීමේ යාන්ත්‍රණයකි.
3.ඇල්කොහොල සමග
අම්ල ක්ලෝරයිඩය ඇල්කොහොලයක් සමග ප්‍රතික්‍රියා කර HCl අණුවක් ඉවත් වී එස්ටරය සෑදේ.
4.ෆීනෝල් සමග
ෆීනෝල් අම්ල ක්ලෝරයිඩ සමග ප්‍රතික්‍රියකාර ෆීනෝල්හි O පරමාණුවට ඇසිල් කාණ්ඩය බැදී ඇරොමැටික එස්ටරයක් ලැබේ.
5.NH3 සමග
RCOCl හා NH3 යන අණු දෙක අතරින් HCl අණුවක් ඉවත්වී ඒමයිඩය ලැබේ.
6.ප්‍රාථමික ඇමීන සමග
R-NH2 ආකරයේ සංයෝග ප්‍රාථමික ඇමීන නම් වේ.
අම්ල ක්ලෝරයිඩයක් ප්‍රාථමික ඇමීනයක් සමග ප්‍රතික්‍රියා කල විට HCl අණුවක් ඉවත්වී N-ඇල්කිල් ඒමයිඩ ඇතිවේ.
7. ග්‍රිනාඩ් ප්‍රතිකාරක සමග
අම්ල ක්ලෝරයිඩයකට වැඩිපුර ග්‍රිනාඩ් ප්‍රතිකාරකය දමා ජල විච්චේදනය කල විට නියුක්ලියෝෆිලික ආකලනයක් සිදුවී තෘතීක ඇල්කොහොලයක් ලැබේ.
එස්ටර
-
එස්ටර පිළියෙල කිරීම
1. කාබොක්සිලික් අම්ල ඇල්කොහොල් සමග එස්ටර සෑදීම.
-
එස්ටර වල ප්‍රතික්‍රියා
1.ආම්ලික ජල විච්චේදනය
එස්ටරයකට තනුක අම්ලයක් දමා රත් කල විට C-O ජල විච්ඡේදනයෙන් R-COOH හා ROH සෑදෙන නමුත් මාධ්‍යයේ අම්ල උත්ප්‍රේරකය ඇති නිසා නැවත ඒවා ප්‍රතික්‍රියා කර එස්ටරය සාදයි.ඒමනිසා එස්ටරයක් සෑදී සංඝටක දෙකකට වෙන්කිරීමට ආම්ලික ජල විච්චේදනය සුදුසු නැත.
2.භාෂ්මික ජල විච්චේදනය
එස්ටරයකට තනුක භෂ්මයක් දමා රත්කල විට පෙර පරිදිම C-O ජල විච්ඡේදනයෙන් ROH සහ RCOOH ලබා දුන්නද මාධ්‍යය භාෂ්මික නිසා එම එහි ලවණය බවට පත්වේ. දැන් ඇල්කොහොලය සහ අම්ලයේ ලවණය වෙන්කරගෙන ලවණයට තනුක HCl දැමීමෙන් RCOOH ලබාගත හැක.එනම් එස්ටරය සෑදී තිබූ සංඝටක දෙක වෙන වෙනම ලබා ගත හැක.
3.ඔක්සිහරණය
එස්ටරයකට LiAlH4/H3O+ දැමූ විට පළමුවෙන් ජල විච්ඡේදනය වී ROH සහRCOOH සෑදෙන නමුත් LiAlH4 ඇති නිසා එම ප්‍රාථමික ඇල්කොහොලයක් බවට ඔක්සිහරණය වේ.එමනිසා ඇල්කොහොල් දෙකක මිශ්‍රණයක් ලැබේ.
4.ග්‍රිනාඩ් ප්‍රතිකාරකය සමග
එස්ටරයකට වැඩිපුර ග්‍රිනාඩ් ප්‍රතිකාරකය දමා ජල විච්ඡේදනය කල විට තෘතීක ඇල්කොහොලයක් සහ තවත් ඇල්කොහොලයක් ලැබේ.
ඒමයිඩ
-
ඒමයිඩ පිළියෙල කිරීම
අම්ල ක්ලෝරයිඩයක් NH3 සමග ප්‍රතික්‍රියාකල විට HCl අණුවක් ඉවත්කිරීමෙන් ඒමයිඩ සෑදේ.මෙය නියුක්ලියෝෆිලික ආදේශ ප්‍රතික්‍රයාවකි.
-
ඒමයිඩ වල භාෂ්මිකතාව
ඇමීන යනු භාෂ්මික සංයෝග වර්ගයකි. ඒවා භෂ්ම ලෙස හැසිරෙන්නේ N මත ඇති එකසර ඉලෙක්ට්‍රෝන යුගල ප්‍රෙටෝනයකට දෙමින් එම ප්‍රෙටෝනය ලබා ගැනීම මගිනි. නමුත් ඒමයිඩ වලදී N මත ඇති එකසර ඉලෙක්ට්‍රෝන යුගල ඊට ආසන්නව ඇති කාබොනයිල් කාබන් දෙසට විස්ථානගතවෙමින් සම්ප්‍රයුක්ත ව්‍යුහ සාදයි.
මේ නිසා ඒමයිඩ වල භාෂ්මිකතාවය ඇමීන වලට වඩා අඩුය.
-
ඒමයිඩ වල ප්‍රතික්‍රියා
1.NaOH(aq) සමග රත් කිරිම
ඕනෑම ඒමයිඩයකට ජලීය NaOH දමා රත්කල විට නෙස්ලර් ප්‍රතිකාරකයේ ගිල්වූ පෙරහන්පතක් දුඹුරු පැහැ ගන්වන NH3 පිටවී අම්ලයේ සෝඩියම් ලවණය ලැබේ. මෙයට තනුක අම්ලයක් දැමූ විට කාබොක්සිලික් අම්ලය ලැබේ.මෙය වෙනත් සංයෝග වලින් ඒමයිඩ වෙන්කර හදුනාගැනීමට යොදාගනී.
2.ඔක්සිහරණය
ඒමයිඩ LiAlH4/H3O+ යන ඔක්සිකාරකය මගින් පමණක් ඔක්සිහරණය වී කාබොනයිල් කාබන් කාණ්ඩය CH2 බවට පත්වී ප්‍රාථමික ඇමීනය ලැබේ.
3.විජලකරණය
ඒමයිඩයක් විජලකාරකයක් වන P2O5 සමග රත් කල විට ජලය අණුවක් ඉවත්වී CN කාණ්ඩයක් සෑදේ.(නයිට්‍රයිල්)
ඉදිරියේදී ප්‍රශ්න ඇතුලත් වන්නේ මෙතනටයි.
